εισαγωγικό σημείωμα του μεταφραστή Κωνσταντίνου Μποβιάτσου
Υπάρχει ένα φάντασμα που τριγυρνά στα καλά σαλόνια της σύγχρονης πολιτικής και λογοτεχνικής κουλτούρας των «φωτισμένων» και των προοδευτικών: αυτό του Drieu La Rochelle.
Και δεν είναι το μόνο αλλά υπάρχουν και άλλα παρόμοια με αυτό, όπως του Ezra Pound, του Céline, του Ernst Jünger, του Robert Brasillach, του Knut Hamsun, του Mario Appelius, του Maurice Bardèche, ακόμα και του Krasnov των Κοζάκων του Ντον, που είχε γράψει μια σειρά από εξαιρετικά δημοφιλή μυθιστορήματα για την τσαρική Ρωσία και την έλευση του μπολσεβικισμού και που πυροβολήθηκε σε μια κοιλάδα, στις αρχές του Μαΐου 1945. Για να μιλήσουμε μόνο για τους συγγραφείς, διότι αν τότε διευρύνουμε το βλέμμα μας στη φιλοσοφία, συναντάμε ακόμη πιο εμφανή και ντροπιαστικά φαντάσματα, όπως αυτό του Martin Heidegger, του Evola μέχρι αυτό του Giovanni Gentile.
Οι παραπάνω κύριοι έκαναν τις πολιτικές και ηθικές τους επιλογές, καθώς και αυτές τις καλλιτεχνικές και πνευματικές, παίρνοντας το ρίσκο να αμφισβητήσουν τη φυλακή ή το εκτελεστικό απόσπασμα, για να καταθέσουν την πίστη τους στις αξίες του πολιτισμού και την απαθή αγάπη τους για την Αλήθεια. Μόλις τα τελευταία χρόνια φαίνεται δυνατό να γίνεται μια αληθινή κουβέντα σχετικά με τους προσανατολισμούς του ευρωπαϊκού πολιτισμού μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων και στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια του δεύτερου. Η προσέγγιση με μυαλό απαλλαγμένο από προκαταλήψεις για τα προβλήματα του ευρωπαϊκού πολιτισμού μεταξύ της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου και των χρόνων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, θα δώσει σε κάποιον την δυνατότητα να καταλάβει γιατί άνδρες του διαμετρήματος των Drieu la Rochelle, Hamsun, Pound, Céline, αποφάσισαν να πάρουν το μέρος της σβάστικας, παρόλο που γνώριζαν την τεράστια ευθύνη που αναλάμβαναν με αυτόν τον τρόπο.
Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη είχε τότε λίγους, πολύ λίγους αληθινούς ανθρώπους του πολιτισμού. Από την άλλη πλευρά, ξεχείλισε από τρελούς και χονδροειδείς «διανοούμενους», όλοι εξίσου προκατειλημμένοι, όλοι εξίσου σημαιοφόροι πολλών μικροπρεπειών και ορκισμένων εχθρών της Αλήθειας και της Ηθικής. Όλοι ανυπόμονοι και πρόθυμοι να βάλουν φωτιά στον Πολιτισμό μας, το συντομότερο δυνατό, να καταστρέψουν τον παλιό κόσμο και να δουν τον νέο να προκύπτει, χωρίς να έχουν την παραμικρή συγκεκριμένη ιδέα για το πώς θα τον χτίσουν, παρά μόνο να χρησιμοποιήσουν την μίζερη, κενή φόρμουλα της δεξιάς και της αριστεράς. Αλλά όλα αυτά με τρόπο «επαναστατικό», γιατί όλα μαγεμένα από τη λεπτή γοητεία της επανάστασης, της δήθεν επανάστασης, η οποία, από το 1879 και μετά, είχε γίνει το νέο Ευαγγέλιο της ιστορίας.
Υπάρχουν στην ζωή επιλογές που δεν συγχωρούνται, που αποδίδουν στον συγγραφέα τους το αέναο «damnatio memoriae», ανεξάρτητα από την αξία του χαρακτήρα και όλων όσων μπορεί να είπε ή έκανε αξιοσημείωτα, πριν πραγματοποιήσει μια τέτοια συγκεκριμένη επιλογή. Αυτή λοιπόν,είναι σίγουρα η περίπτωση του συγγραφέα Pierre Drieu La Rochelle.
Συγγραφέας οποίος, παρά την αναμφισβήτητη λογοτεχνική του αξία και τη σημασία ορισμένων πολιτικών του διαισθήσεων στην περίοδο μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων, λόγω του γεγονότος ότι εντάχθηκε στο Γαλλικό Λαϊκό Κόμμα του πρώην κομμουνιστή Jacques Doriot και έχοντας μοιραστεί την συνεργασία κατά τη γερμανική κατοχή της Γαλλίας, εκδιώχθηκε για πάντα από τα σαλόνια του ευρωπαϊκού πνεύματος. Επίσης υπέστη τη συστηματική αφαίρεση των αξιών του, ως πεπεισμένου φιλοευρωπαίου, ενός ευρωπαϊστή, όταν η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης ήταν μια σπάνια εξαίρεση στον κανόνα του ενιαίου τοπίου των στενών και στείρων εθνικισμών:
«Η Ευρώπη είναι τόσο ανάγκη να δημιουργηθεί, όσο είναι ανάγκη να αναπνεύσει κάποιος για να μην πεθάνει. Πρέπει να φτιάξουμε την Ευρώπη αν δεν θέλουμε να ενεργούμε ως μπολσεβίκοι της άκρας αριστεράς ή της ακροδεξιάς, εάν δεν θέλουμε να σηκώσουμε ένα τεράστιο διακύβευμα στο οποίο θα καεί όλος ο πολιτισμός, η ελπίδα και η ανθρώπινη τιμή μέσα σε 20 χρόνια. Πρέπει να οικοδομήσουμε την Ευρώπη αν θέλουμε ο Άνθρωπος να μη χάσει ούτε την απλή ανάμνηση αυτής της όμορφης θεωρίας των ιδεών σε έναν νέο κατακλυσμό που συνιστά στον νοητικό μας ορίζοντα τη σειρά των ιστορικών περιπετειών των εθνών. Χρειάζεται μια αρκετά μεγάλη και υπέροχη πλατφόρμα για να στηρίξει την κιβωτό της ανθρώπινης παράδοσης, η οποία κινδυνεύει να θρυμματιστεί και να γίνει κομμάτια.»
Ποιος ήταν όμως ο Pierre Drieu La Rochelle, πριν μεταστραφεί στον φασισμό, το 1934, και προτού συμφωνήσει να συνεργαστεί με τους Γερμανούς στην κατεχόμενη Γαλλία, σε σημείο να έχει και τη διεύθυνση της πολύ διάσημης «Nouvelle Revue Française»;
Εδώ, δεν είναι τόσο η βιογραφία του που μας ενδιαφέρει (διαθέσιμη άλλωστε σε οποιοδήποτε κείμενο της γαλλικής λογοτεχνίας και στο διαδύκτιο), όσο η πνευματική του διαδρομή που τον οδήγησε να αποτελέσει μια σπάνια και ευτυχισμένη εξαίρεση στο πανόραμα της δεκαετίας του ’20 και του ’30, να υποστηρίξει την υπόθεση μιας Ευρωπαϊκής Ενότητας και να απορροφήσει και να ανασυνθέσει τους εξοργισμένους και αντικρουόμενους εθνικισμούς.
Το πρώτο σημαντικό γεγονός είναι η συμμετοχή του στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, από την αρχή μέχρι το τέλος (συμπεριλαμβανομένων τριών πληγών , δύο εκ των οποίων μόνο το 1914). Πήγε εκεί με ενθουσιασμό, όπως και τόσοι άλλοι νέοι της αστικής τάξης, όχι μόνο, τάξης, Γάλλοι αλλά και Γερμανοί, Ρώσοι, Αυστριακοί, Ιταλοί. Επέστρεψε όμως τραυματισμένος και κυρίως αηδιασμένος. Είχε ονειρευτεί έναν ηρωικό πόλεμο και βρέθηκε ριγμένος σε ένα μακελειό βιομηχανικού τύπου, όπου η τελική νίκη δεν πήγε στον πιο τολμηρό ή τον πιο θαρραλέο, αλλά σε αυτόν που είχε το πιο ισχυρό βιομηχανικό και οικονομικό σύστημα πίσω του.
Ο ειρηνισμός του Drieu La Rochelle, επομένως, δεν προέκυψε από ηθικούς λόγους, αλλά, κατά μια έννοια, από αισθητικούς. Ενθουσιώδης αναγνώστης, από τα πρώτα του χρόνια, του νιτσεϊκού «Ζαρατούστρα», και επομένως εχθρός της μετριότητας και της ανωνυμίας της μαζικής κοινωνίας, είδε στον σύγχρονο πόλεμο όχι την άρνηση, αλλά τον θρίαμβο αυτής της μετριότητας και αυτής της ανωνυμίας, επομένως κάτι άσεμνο και ανόητα βάναυσο.
Το δεύτερο σημαντικό γεγονός είναι η σαφήνεια με την οποία κατάλαβε ότι, από το 1919, η Ευρώπη είχε χάσει τον πρωταρχικό της ρόλο στη σκηνή της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας, προς όφελος των αυτοκρατορικών δυνάμεων «ηπειρωτικού» τύπου: Τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ρωσία, και με μια προοπτική μακρινή την Κίνα και την Ινδία. Ενώπιον πολλών διανοουμένων και πολλών πολιτικών, κατάλαβε ότι καμία ευρωπαϊκή χώρα -εκτός ίσως από τη Μεγάλη Βρετανία λόγω της τεράστιας αποικιακής αυτοκρατορίας της- δεν θα μπορούσε μακροπρόθεσμα, να αντισταθεί σε αυτούς τους γίγαντες.
Επομένως, ακόμη και η υπέρβασή του στον εθνικισμό -τον οποίο πίστευε με πάθος- δεν βασίζεται σε ανθρωπιστικό σκεπτικό, αλλά στη «Realpolitik». Ακριβώς όπως ο Μακιαβέλι που έβλεπε ξεκάθαρα ότι τα ιταλικά περιφερειακά κράτη δεν θα μπορούσαν να αντέξουν την πρόκληση των εθνικών μοναρχιών της Γαλλίας και της Ισπανίας, εάν δεν είχαν μεταρρυθμιστεί από πάνω προς τα κάτω. Με τον ίδιο τρόπο ο Drieu La Rochelle είδε ότι τα ευρωπαϊκά κράτη θα είχαν απορριφτεί από το παιχνίδι των μεγάλων παγκόσμιων δυνάμεων αν δεν είχαν καταφέρει να εγκαταλείψουν το εμπόδιο του εθνικισμού και δεν είχαν δημιουργήσει μια ομοσπονδιακή ένωση.
Ο Pierre Drieu La Rochelle ήταν ένας από εκείνους που αναζητούσαν νέους τρόπους, νέα μονοπάτια. Είδε ότι οι άνδρες δεν είχαν πλέον αξίες, αλλά επιδίωκαν σκοπούς, που δεν αναγνώριζαν πια μυστήρια, αλλά μόνο προβλήματα, που εξακολουθούσαν να αυταπατούνται ότι μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την κρίση με τα παλιά και άθλια εργαλεία που ανέπτυξε ο Διαφωτισμός. Εργαλεία όπως η τυφλή πίστη στη λογική και η ανύψωση των δογμάτων της στο ρόλο της νέας θρησκείας της ανθρωπότητας.
Πίστευε ότι είδε μια αναλαμπή, να ώστε βρει έναν ορίζοντα ελπίδας στην εκ νέου ανακάλυψη της παράδοσης, μέσω της εγκαθίδρυσης μιας νέας τάξης πραγμάτων, η οποία, θα απέρριπτε τον ολοκληρωτισμό των Ιακωβίνων που είναι ένα είδος μαρξιστικής μήτρας. Ταυτόχρονα είδε την καταναλωτική ισοπέδωση, είδος μιας καπιταλιστικής μήτρας. Και τα δυο αυτά είναι για τον ίδιον, αποτελούν τους γιους του υλισμού του 19ου αιώνα.
Ονειρευόταν κατά μία έννοια, όπως ο John Ruskin και ο William Morris πριν από αυτόν- αν και σε ένα εντελώς διαφορετικό πολιτιστικό και πολιτικό πλαίσιο- μια κοινωνία στην οποία οι Ευρωπαίοι θα αισθάνονταν περήφανοι που δεν θα δημιουργούσαν πάντα νέες μηχανές, αλλά θα έφτιαχναν κάτι ευγενές και όμορφο,όπως είχαν κάνει οι πρόγονοί τους με τους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς και τα μεγαλειώδη μνημεία της Αρχαιότητας. Αναμφίβολα προκάλεσε μια τρομερή σύγχυση και πολλές αντιδράσεις. Συνδύασε τα SS με ιππότες του ιδεώδους, ακόμη και ενός κομμουνιστικού ιδεώδους. Δηλαδή ενός ιδεώδους ισότητας, όχι όπως έκαναν οι μαρξιστές, αλλά από ηθικής άποψης, ως υπεράσπιση των πιο αδύναμων από την αρπαγή και τον εγωισμό των ισχυρότερων, δηλαδή των πλουσιότερων, όπως ξεδιάντροπα συμβαίνει στον άγριο καπιταλισμό. Και η τραγική κρίση του 1929 είχε προειδοποιήσει οδυνηρά να μην τρέφουμε αυταπάτες για αυτό το μοντέλο κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.
Άντρες σαν τον Drieu αξίζουν σεβασμό. Είναι επίσης εύκολο να πει κάποιος σήμερα ότι έκαναν λάθος. Αλλά ήταν θυελλώδη χρόνια, ήταν τρομερά χρόνια και ακόμη και εκείνοι με καλή όραση και πνεύμα σήμερα μερικές φορές δεν μπορούν να δουν πέρα από τη μύτη τους. Καθισμένοι αναπαυτικά σε μια πολυθρόνα, σήμερα, είναι εύκολο και να κρίνουνε , αλλά το να ζεις στην καρδιά μιας καταιγίδας είναι άλλο πράγμα. Και οι άντρες που είχαν πολλά να ζήσουν στην καρδιά αυτής της καταιγίδας αξίζουν σεβασμό, ακόμα κι αν δεν είδαν τη στέρεη γη στην οποία έψαχναν να βάλουν το πόδι τους.
Μερικοί από αυτούς τους διανοούμενους, όπως ο Julius Evola, γοητεύτηκαν από μια αδύνατη αποκατάσταση της ειδωλολατρίας και ένιωσαν ότι έπρεπε να πολεμήσουν ότι ήταν χριστιανικό στην ευρωπαϊκή κοινωνία, προσπαθώντας να ξυπνήσουν με τον τρόπο τους τα κοιμώμενα και ναρκωμένα πνεύματα. Είχαν εντοπίσει τα τεράστια σφάλματα της Εκκλησίας και την άψογη συνεργασία της κυρίως με την δεξιά καθώς και τον προκλητικό παρεμβατισμό της για ιδίο όφελος και όχι για προστασία του λαού.
Επίσης ο Drieu la Rochelle υπέστη, εν μέρει, αυτή τη γοητεία και αυτόν τον πειρασμό. Ο νατουραλιστικός βιταλισμός του, ο νιτσεϊσμός του τον οδήγησαν προς αυτή την κατεύθυνση καθώς και η «ρατσιστική» και πολεμική αντίληψή του, ασυμβίβαστη, σε τελική ανάλυση, με τη χριστιανική ηθική της πραότητας και της συγχώρεσης των αδικημάτων.
Αγαπούσε τους καθεδρικούς ναούς, αλλά χωρίς το πνεύμα των καθεδρικών ναών. Αγαπούσε τον πολιτισμό που είχε συλλάβει την εργασία όχι όμως ως άγριο ανταγωνισμό και συσσώρευση κεφαλαίου, αλλά ως αγάπη για την καλή δουλειά και τον έντιμο επαγγελματισμό. Με άλλα λόγια, αγάπησε αυτό που το χριστιανικό πνεύμα είχε χτίσει και συντηρήσει, περισσότερο στην ατομική σφαίρα παρά στην κοινωνική, όπως και στην υλική και στην πνευματική.
Ο Drieu La Rochelle ήταν ένας συγγραφέας, ένας άνθρωπος μιας ευφυΐας και μιας συνοχής, έκανε τις επιλογές που έκανε, πήρε τις αποφάσεις που πήρε, σε ένα από τα πιο δραματικά σενάρια της Ευρωπαικής Ιστορίας. Τα προβλήματα τα οποία συνάντησε, κλειστά σε ένα δραματικό αδιέξοδο, είναι και δικά μας: είναι της κοινωνίας μας, της Ευρώπης μας, είναι του κόσμου μας.
Η αυτοκτονία του πιστεύω ότι ήταν λάθος, πρώτα σε πνευματικό επίπεδο πριν πριν από το ηθικό. Εάν οι πιο προετοιμασμένοι και ευαίσθητοι άνθρωποι του πολιτισμού μας αποκλειστούν από μόνοι τους, τότε θα είναι πραγματικά δύσκολο να οικοδομήσουμε μια Ευρώπη που διακινείται λαθραία σήμερα από την κυρίαρχη κουλτούρα του μαζανθρώπου και των διεθνών τοκογλύφων.
Το μήνυμα του Drieu La Rochelle είναι μια κλήση αφύπνισης ενάντια στην τεμπελιά μας, είναι μια ισχυρή υπενθύμιση του αισθήματος της ατομικής ευθύνης. Είναι ένα πολεμικό δαχτυλίδι για γενναιόδωρες ψυχές, για τους «καλύτερους» με την ετυμολογική έννοια της λέξης, ώστε να πάρουν μια καμπή, μια αλλαγή πορείας. Με αυτόν το τρόπο η παγκόσμια κρίση της οποίας είμαστε πρωταγωνιστές και άμεσα θύματα, θα βρει μια απάντηση αντάξια των ελεύθερων ανδρών και όχι των σκλάβων που ντύνονται με την πολιτική της εξουσίας, που αποτελείται από «άρτο και θεάματα» σε μια τεχνολογική εκδοχή, σε ένα ψεύτικο μοντέρνο κόσμο!