23 Οκτωβρίου 1956, ο ουγγρικός λαός ξεσηκώνεται ενάντια στο καθεστώς που είχε επιβάλει η Σοβιετική Ένωση. Η επανάσταση θα διαρκέσει μερικές εβδομάδες, αλλά θα σημαδέψουν την ιστορία για πάντα.
Νεαροί Ούγγροι, φοιτητές, εργάτες και διανοούμενοι από τον κύκλο Petofi, βγαίνουν στους δρόμους και τις πλατείες της Βουδαπέστης για να δείξουν την αλληλεγγύη τους στους Πολωνούς εργάτες του Πόζναν, που ξεσηκώθηκαν ενάντια στο σοβιετικό καθεστώς και καταπνίγηκαν βάναυσα από τον στρατό. Σχεδόν 200.000 από αυτούς θα βρεθούν να βαδίζουν μαζί προς το κοινοβούλιο, ζητώντας την επιστροφή του πρώην πρωθυπουργού Imre Nagy, που εκδιώχθηκε επειδή αμφισβήτησε το Κρεμλίνο και είχε εγείρει πολλές αντιρρήσεις για τις ενέργειές του στις χώρες-δορυφόρους της ΕΣΣΔ.
Στους δρόμους επικρατεί φασαρία, αναβρασμός, πατριωτισμός και η επιθυμία να λυτρωθεί κανείς από τη σταλινική κυβέρνηση του Mátyás Rákosi και την πολιτική του αστυνομία, την ÁVH. Κάποιοι φοιτητές που σκοπεύουν να διαβάσουν τα αιτήματα του λαού στο ραδιόφωνο συλλαμβάνονται. Θα είναι το φιτίλι μιας εξέγερσης. Γίνεται βίαιη εισβολή στο κτίριο της Εθνικής Ραδιοφωνίας. Η επέμβαση της αστυνομίας δεν αργεί να έρθει και η αιματηρή βία εξαπλώνεται στους δρόμους, προκαλώντας συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών, αστυνομίας και στρατού. Σε λίγες ώρες, εκατομμύρια Ούγγροι συμμετέχουν στην εξέγερση και οι συγκρούσεις εξαπλώνονται στα προάστια καθώς οι διαδηλώσεις εντείνονται σε όλη τη χώρα. Το κλίμα είναι αυτό μιας πραγματικής εθνικής εξέγερσης που βασίζεται στο αυξανόμενο αντισοβιετικό πνεύμα, που έχει ήδη ωριμάσει με τα χρόνια του καθεστώτος. Το άγαλμα του Στάλιν που δέσποζε στο πάρκο της Βουδαπέστης, ξεριζώθηκε και διαμελίστηκε. Η ουγγρική νεολαία το γελοιοποιεί και το βανδαλίζει. Γράφει φράσεις ελευθερίας και εκδίκησης και σβήνει τα αποτσίγαρα πάνω του.
Φοβούμενη μήπως δεν μπορέσει να κατευνάσει την εξέγερση, η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος αποφασίζει να ανακαλέσει τον Nagy ως επικεφαλής της κυβέρνησης – αλλά ταυτόχρονα τηλεγραφεί στη Μόσχα για να στείλει τον Κόκκινο Στρατό, ώστε να περιορίσει μια εξέγερση που περιλαμβάνει εκατομμύρια «επαναστάτες έτοιμους να πάρουν τα όπλα». Δεν είναι όμως όπως στο Πόζναν. Ο Nagy απευθύνει έκκληση στους «Ούγγρους συντρόφους» του, υποσχόμενος βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων και ελπίζοντας σε ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα που οδηγεί σε μια διαδικασία «εκδημοκρατισμού» και στην εφαρμογή ενός ιδανικού σοσιαλισμού. Όμως οι υποσχέσεις δεν αρκούν. Είναι πλέον πολύ αργά. Η βούληση για επιδίωξη πραγματικής αλλαγής είναι πολύ βαθιά και ριζωμένη. Είναι η επανάσταση.
Η νέα κυβέρνηση υπό την προεδρία του Nagy διαλύει την τρομερή σταλινική μυστική αστυνομία και ελευθερώνει τους κρατούμενους από τα «στρατόπεδα συγκέντρωσης», ενώ οι νέοι «πατριώτες» απελευθερώνουν τον καρδινάλιο József Mindszenty, έναν αντίπαλο του κομμουνιστικού καθεστώτος που φυλακίστηκε το 1948. Δημοσιογράφοι, στοχαστές, πολέμιοι του καθεστώτος έχουν και πάλι φωνή παντού στο έθνος. Την πρώτη μέρα του Νοεμβρίου, η Ουγγαρία που είναι μια χώρα-δορυφόρος που αντιπροσωπεύει μια «έξτρα σημαία» στη σκακιέρα του Ψυχρού Πολέμου, ανακοινώνει την πρόθεσή της να αποχωρήσει από την πολιτική-στρατιωτική συμμαχία των κομμουνιστικών χωρών και να εγκαταλείψει το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Η απάντηση του Nikita Chruščёv στη Μόσχα ήταν άμεση. Στις 4 Νοεμβρίου, 200 χιλιάδες Σοβιετικοί στρατιώτες και εκατοντάδες τανκς εισβάλλουν στη Βουδαπέστη, η οποία πολιορκείται από ένα «δακτύλιο από χάλυβα».
Οι Ούγγροι επαναστάτες πολεμούν στον δρόμο, στα στενά, στις πλατείες με άνισα όπλα, μερικές φορές με γυμνά χέρια. Η ιστορία εξυμνεί τα πεπραγμένα των Ούγγρων επαναστατών – με «το τρίχρωμο περιβραχιόνιο, το εθνόσημο των Kossuth – τον σκληρό αγώνα των εργατών και των φοιτητών, των πατέρων και των γιων που θυσιάζονται οι ίδιοι ενάντια στα τανκς με το κόκκινο αστέρι και πεθαίνουν στους δρόμους της Βουδαπέστης ενώ η Δύση παραμένει ακίνητη». Πριν καταφύγει στη Γιουγκοσλαβία, ο Nagy, ο οποίος παρέμεινε επικεφαλής της κυβέρνησης, απευθύνθηκε στο έθνος με ένα μήνυμα: «Σας μιλά ο πρωθυπουργός Imre Nagy. Σήμερα τα ξημερώματα τα σοβιετικά στρατεύματα επιτέθηκαν στην πρωτεύουσά μας, με προφανή πρόθεση να ανατρέψουν τη νόμιμη και δημοκρατική κυβέρνηση της Ουγγαρίας. Τα στρατεύματά μας μάχονται. Η κυβέρνηση είναι στη θέση της. Κοινοποιώ αυτό το γεγονός στη χώρα μας και σε ολόκληρο τον κόσμο».
Κανείς όμως σε ολόκληρο τον κόσμο δεν ανταποκρίθηκε. Το βλέμμα της Δύσης ήταν στραμένα στην Αίγυπτο, όπου ο στρατηγός Nasser επέβαλε την εθνικοποίηση της στρατηγικής Διώρυγας του Σουέζ, μονοπωλώντας την προσοχή των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας, που σύντομα θα έστελναν αεροπλανοφόρα. Κανείς δεν αποφάσισε να παράσχει την παραμικρή υποστήριξη, ούτε καν ηθική, στην ουγγρική εξέγερση και η οποία, με τη θυσία χιλιάδων ψυχών, υπονόμευε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο γεγονός στη σύγχρονη ιστορία η συναίνεση πολλών διανοουμένων της ευρωπαϊκής αριστεράς. Πάνω από 2600 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις ημέρες της «ουγγρικής επανάστασης». Αντίθετα, χιλιάδες θα επιστρέψουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στις φυλακές κάτω από τον ζυγό της μυστικής αστυνομίας, που ανασυστάθηκε κατά τη διάρκεια της σοβιετικής κατοχής.
Δεν θα υπάρξει καλύτερη μοίρα για τον Imre Nagy και άλλους αξιωματούχους οι οποίοι θα συλληφθούν – πολλοί είχαν διαφύγει σε άλλες κομουνιστικές χώρες – και θα απαγχονιστούν το 1958. Η ουγγρική επανάσταση, γεννημένη ακέφαλη, χωρίς προκαθορισμένα προγράμματα, χωρίς προκαθορισμένα σχέδια, μια αυθεντική επανάσταση απλών και τολμηρών, κάπως παλαιομοδίτικων ανθρώπων, μια αληθινή “τρέλα”, δεν θα φέρει καμία αλλαγή στο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Αλλά θα παραμείνει για πάντα ένα ανεξίτηλο σύμβολο του αγώνα για την αίσθηση της ελευθερίας από τον κομουνιστικό ζυγό…
«Κορίτσι, μην πεις στη μητέρα μου ότι θα πεθάνω απόψε, αλλά πες της ότι θα πάω στο βουνό και ότι θα επιστρέψω την άνοιξη».
Κωνσταντίνος Μποβιάτσος