Στην οικογένεια Δραγούμη, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, υπάρχει μια μορφή που έμεινε ξεχασμένη αν όχι αποσιωπημένη, η οποία μόνο στις μέρες μας γίνεται περισσότερο γνωστή και ανακαλύπτουμε τον πλούτο της. Πρόκειται για τον Νίκο Δραγούμη, τον πρωτότοκο γιο του Στέφανου και μεγαλύτερο αδερφό του Ίωνα. Η ζωή του Νίκου ήταν ιδιόμορφη αλλά και γοητευτική.
Μας καλεί να γυρίσουμε το βλέμμα μας σε μιαν άλλη εποχή.
Ο Νίκος Δραγούμης γεννήθηκε στις 29 Αυγούστου του 1874 στην Αθήνα. Η μεγαλοαστική οικογένειά του και ιδίως ο πατέρας του, υπαγόρευαν να ακολουθήσει στρατιωτική ή πολιτική καριέρα. Ωστόσο, φαίνεται πώς η καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία του Νίκου τον οδήγησε σε άλλες επιλογές, με κάποιες αναμενόμενες συγκρούσεις που αυτές επέφεραν. Το 1897 λαμβάνει το πτυχίο της Νομικής από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και επιστρέφει στην Ελλάδα όπου συμμετέχει στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο. Έκτοτε θα μεταφερθεί στην Γαλλία, όπου και αποκρυσταλλώνεται η αγάπη του για την ζωγραφική. Φοιτά σε διάφορες καλλιτεχνικές σχολές και η ζωή του είναι αυτή ενός μποέμ, ενώ επισκέπτεται κατά διαστήματα την Ελλάδα.
Ο Έλληνας Βανγκ Γ κογκ, η προσωνυμία που του δόθηκε από τον Πικιώνη
Σε μια τέτοια σύντομη επίσκεψη αποχαιρετά τον Παύλο Μελά συνοδεύοντας τον στον σταθμός απ’ όπου ο τελευταίος θα ξεκινούσε για την Μακεδονία. Ήταν ο τευλευταίος από τους Δραγούμηδες που θα τον έβλεπε ζωντανό, στις 30 Αυγούστου του 1904. Ο αγαπημένος του τόπος όπου διέμενε ήταν η προβηγκία, διότι η φύση της του θύμιζε την Ελλάδα. Εκεί περνά μεγάλα διαστήματα ζωγραφίζοντας και δημιουργώντας. Όπως έγραφε αργότερα το 1963 ο Δημήτρης Πικιώνης: «Τον είχα ανταμώσει την άνοιξη του 1911 στο Παρίσι, στον κήπο του Λουξεμβούργου… Μου χάρισε ένα σκίτσο που παράσταινε την αδελφή του που χτενίζονταν. Την άλλη μέρα θα ξεκινούσε νωρίς το πρωί για να πάει στην Προβηγκία, πεζοπορώντας κάτω απ’ τις φλογερές ακτίνες του Απόλλωνα, για να παρασταθεί στον τρύγο, ο Έλληνας αυτός Βαν Γκογκ!»
Εκεί, το φθινόπωρο του 1911, όπου ζει με την σύντροφό του και ζωγράφο Lydia Borgek, με κλονισμένη την υγεία του από την ασκητική ζωή που ζούσε, εμφανίζει ψυχοπάθεια. Ο Ίων σπεύδει στο πλευρό του και νοσηλεύεται σε κλινική της Νάπολης. Τα επόμενα χρόνια τα περνάει σε ψυχιατρικές κλινικές της Ευρώπης. Στις στιγμές της διαύγειάς του, ζωγραφίζει από τα ομορφότερα έργα του. Το καλοκαίρι του 1932 επιστρέφει στην Ελλάδα και εισάγεται στο Δρομοκαΐτειο, όπου πεθαίνει στις 6 Ιανουαρίου του 1933.
Ένας πρωτοπόρος καλλιτέχνης που δεν αναγνωρίστηκε
Ως προς το καλλιτεχνικό του έργο, ο Νίκος Δραγούμης θεωρείται ότι εισήγαγε τον μεταϊμπρεσιονισμό στην Ελλάδα. Στο Παρίσι του 1900 γνώρισε τον Ιμπρεσιονισμό και τον Συμβολισμό, επηρεάστηκε από το έργο του Βαν Γκογκ και την Προβηγκιανή καλλιτεχνική Σχολή και φανέρωσε στα έργα του καινούριες, προσωπικές διαστάσεις. Τα θέματα του και το ύφος του αντλήθηκαν από την ύπαιθρο και την αγροτική ζωή, τόσο της Γαλλίας όσο και της Ελλάδας. Πολλά έργα του τα κατέστρεψε ο ίδιος μέσα στην σύγχυση της νόσου του. Το γεγονός αυτό μαζί με την άποψή του για την Τέχνη, δηλαδή το ότι ήταν αντίθετος στην εμπορευματοποίηση και την εκμετάλλευσή της, συνέβαλλε ώστε να μην αναγνωριστεί μέχρι σήμερα το έργο του. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν πουλούσε αλλά χάριζε τους πίνακές του κι έτσι οι περισσότεροι έμειναν σε ιδιωτικές συλλογές ή δεν έχουν διασωθεί, Έργα του εκτέθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μόλις το 2015.
Ο βασανισμένος και ευαίσθητος αυτός ζωγράφος, ο αδερφός του Ίωνα, με την αγάπη που τους συνέδεε να φαίνεται και από τις καταγραφές στο ημερολόγιο του τελευταίου, αποτέλεσε έναν πρωτοποριακό καλλιτέχνη με αγάπη για την φύση, την απλή ζωή και τον άνθρωπο, κι έτσι η περαιτέρω εντρύφηση στο έργο και την ζωή του, συνιστά μια εξαιρετική ευκαιρία που μας δίνεται από τον πλούτο της ελληνικής Ιστορίας.
του Ιάκωβου Δελλή
δημοσιεύθηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού