Στα 1814, κατά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, o Benjamin Constant έγραψε με ανακούφιση: «Έχουμε φτάσει στην εποχή του εμπορίου, μια εποχή η οποία πρέπει απαραίτητα να αντικαταστήσει αυτή του πολέμου, όπως αυτή του πολέμου προηγήθηκε της πρώτης». Επιπόλαιε Benjamin!Χρησιμοποίησε την ευρέως διαδεδομένη ιδέα της αέναης προόδου, υποστηρίζοντας την έλευση ειρήνης μεταξύ ανθρώπων και εθνών.
Το πρότυπο του πολεμιστή ενάντια στου εμπόρου
Η εποχή του ήπιου εμπορίου να αντικαταστήσει αυτή του πολέμου… Γνωρίζουμε το μελλοντικό αποτέλεσμα αυτής της προφητείας. Η εποχή του εμπορίου ασφαλώς και επιβλήθηκε, αλλά με τον πολλαπλασιασμό των πολέμων. Κάτω από την επιρροή του εμπορίου, η επιστήμη και η βιομηχανική επανάσταση-με άλλα λόγια η «πρόοδος»- πήραν τερατώδεις, δυσανάλογα μεγάλες διαστάσεις τις οποίες κανένας δεν θα μπορούσε να προβλέψει.
Υπήρχε ωστόσο κάποια αλήθεια στη λανθασμένη πρόβλεψη του Constant.Από την άλλη πλευρά, εφόσον οι πόλεμοι συνεχίστηκαν αλλά και διευρύνθηκαν ακόμα, η μορφή του στρατιώτη έχασε το κοινωνικό της κύρος στο βωμό του κέρδους από την μορφή του εμπόρου .Αυτή είναι και η εποχή στην οποία ακόμα ζούμε.
Η μορφή του πολεμιστή εκθρονίστηκε, αν και ο θεσμός του στρατού στην μετά το 1814 Ευρώπη, διήρκεσε όσο κανένας άλλος. Θεσμός ο οποίος διατηρείται εδώ και τριάντα αιώνες, από την εποχή της Ιλιάδας, ενώ αλλάζει και προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των καιρών, του πολέμου και κάθε είδους κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος, αλλά πάντα διατηρώντας την ουσία του, η οποία δεν είναι άλλη από την τιμή, το καθήκον και το θάρρος. Αυτή σταθερότητα του πυρήνα παρά τις άλλες μεταβολές, μπορεί να συγκριθεί μόνο με έναν άλλον μεγαλόπρεπο θεσμό, την Εκκλησία( ή τις εκκλησίες).Μία αναπάντεχη σύγκριση που αφήνει σοκαρισμένο τον αναγνώστη! Και όμως…
Το πολεμικό θάρρος και ο φόβος του θανάτου
Τι είναι ο στρατός από αρχαιοτάτων χρόνων; Είναι ένας σχεδόν θρησκευτικός θεσμός με την δική του ιστορία, τους δικούς του ήρωες, κανόνες και έθιμα. Ένας παλαιότατος θεσμός, παλαιότερος ακόμα και της Εκκλησίας, γεννημένος από μία ανάγκη αρχαία όσο η ανθρωπότητα, ο οποίος πουθενά δεν βρίσκεται σε τροχιά εξαφάνισης. Γεννήθηκε από ένα κοινό στους Ευρωπαίους φρόνημα το οποίο -σε αντίθεση με την Κινεζική παράδοση επί παραδείγματι- κάνει τον ίδιο τον πόλεμο μία αξία. Με άλλα λόγια, γεννήθηκε από μία κοινωνική θρησκεία προερχόμενη από τον πόλεμο, του οποίου η ουσία με μία λέξη, είναι ο θαυμασμός του θάρρους ενάντια στον θάνατο.
Η θρησκεία αυτή μπορεί να αποσαφηνιστεί σαν αυτή της Ελληνικής και Ρωμαϊκής έννοιας της πόλης. Σε πιο μοντέρνα γλώσσα, είναι η θρησκεία της Πατρίδας, μεγάλης ή μικρής. Όπως αυτή τέθηκε από τον Έκτορα πριν τριάντα αιώνες στο 12ο βιβλίο της Ιλιάδας, προς αποφυγήν ενός κακού οιωνού: «Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης». Το θάρρος και η πατρίδα είναι συνδεδεμένα. Στην τελευταία μάχη του Τρωικού πολέμου, ο Έκτορας αισθανόμενος καταδικασμένος σκίζει τα ρούχα του απεγνωσμένος και με οδυρμό λέει: «Όμως να μη χαθώ απολέμιστα κι αδόξαστα, πριν κάμω έργο τρανό, που κι οι μελλούμενες γενιές να το θυμούνται!».Κάποιος μπορεί να συναντήσει αυτόν τον τραγικό οδυρμό περηφάνιας σε όλες της εποχές οι οποίες εξυμνούν τον από την μοίρα καταδικασμένο ήρωα, μεγεθυμένο από μία επική ήττα: Θερμοπύλες,το Τραγούδι του Ρόλαντ, η μάχη του του Κάλλεντον, Ντιεν Μπιεν Φου.
Η συνεκτική επίδραση επάνω στην πολιτεία, της πολεμικής αρετής
Χρονολογικά, ο στρατιωτικός θεσμός είναι ανώτερος του Κράτους. Ο Ρωμύλος και οι επιθετικοί του σύντροφοι πρώτα σχεδίασαν τα μελλοντικά σύνορα της Πόλης και θέσπισαν τους αυστηρούς της Νόμους. Για την διάπραξη της αμαρτίας, ο Ρώμος θυσιάστηκε από τον αδερφό του. Τότε και μόνο τότε, οι ιδρυτές άρπαξαν τις γυναίκες των Σαβίνων, ώστε να διασφαλίσουν την επιβίωση τους. Στην ίδρυση των Ευρωπαϊκών κρατών, η τάξη των ελεύθερων πολεμιστών προηγείται αυτή της οικογένειας. Για αυτό το λόγο και ο Πλάτωνας έβλεπε την Σπάρτη ως παράδειγμα ελληνικής πόλης, παρά την Αθήνα.
Παρόλο που αυτό τώρα φαντάζει αδύνατο, οι σημερινοί Ευρωπαϊκοί στρατοί απαρτίζουν σημεία σταθερότητας σε ένα καταρρέον περιβάλλον όπου κατ’ επίφαση κράτη προωθούν το χάος. Ακόμα και εξασθενημένος, ένα στρατός παραμένει ένας θεσμός βασισμένος σε ισχυρή πειθαρχία συμβάλλοντας στην κοινωνική πειθαρχία. Αυτός είναι και ο λόγος που ο θεσμός κουβαλάει μέσα του ένα σπόρο «ανακαίνισης», όχι με το να αρπάζει την εξουσία ή στρατικοποιώντας την κοινωνία, αλλά επιβεβαιώνοντας την υπεροχή της τάξης εναντίον της αναρχίας.
μετάφραση Αλέξης Φωκάς
δημοσιεύθηκε στο δεύτερο τεύχος της Ανάκτησης