Όταν ακούμε το όνομα Εφιάλτης σε συνάρτηση με την Αρχαία Ελλάδα, οι περισσότεροι, εάν όχι όλοι, φέρνουμε στο μυαλό μας τον προδότη ο οποίος οδήγησε τα στρατεύματα του Ξέρξη μέσω ενός κρυφού μονοπατιού στα νώτα των μαχητών του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες.
Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι υπήρξε και ένας άλλος Εφιάλτης στην Αρχαία Ελλάδα, στην Αθήνα συγκεκριμένα, και μάλιστα ήταν ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο;
Στην εποχή μας όλοι όσοι εξυμνούν την Αθηναϊκή Δημοκρατία, την οποία την θεωρούν πρόδρομο των σημερινών δημοκρατικών πολιτευμάτων, με τα οποία φυσικά δεν είχε καμία σχέση, μνημονεύουν τον Περικλή και τον «Χρυσούν Αιώνα» του.
Λίγοι όμως γνωρίζουν τον μέντορα του Περικλή, που ουσιαστικά υπήρξε ο πρόδρομος αυτού που ονομάζουμε Αθηναϊκή Δημοκρατία, η οποία επαναλαμβάνουμε δεν είχε καμία σχέση με τα σημερινά δημοκρατικά πολιτεύματα. Αυτός ήταν ο Εφιάλτης ο Αθηναίος, ο γιος του Σοφωνίδη, για του οποίου τον βίο γνωρίζουμε ελάχιστα, ούτε καν την ημερομηνία γέννησής του.
Από τα λίγα που μας έχουν παραδοθεί από την αρχαιότητα γνωρίζουμε ότι ήταν ένας πολιτικός αδιάφθορος, δίκαιος και κυρίως φτωχός. Ανήλθε στην ηγεσία της Δημοκρατικής Παράταξης των Αθηνών το 471 π.Χ. μετά τον εξοστρακισμό του Θεμιστοκλή, και κυριότερός του πολιτικός αντίπαλος ήταν ο Κίμωνας, ο προβεβλημένος εκπρόσωπος της Αριστοκρατικής Παράταξης.
Ο Εφιάλτης βάσισε τις μεταρρυθμίσεις στις ιδέες του Αριστοτέλη όπως τις είχε περιγράψει στο έργο του «Αθηναίων Πολιτεία». Βασική κίνηση για τις μεταρρυθμίσεις του ήταν οι δικαστικές διώξεις εναντίον των μελών του Αρείου Πάγου, που ανήκαν στην παράταξη των Αριστοκρατών, τα οποία κατηγόρησε για διαφθορά. Με αυτόν τον τρόπο πέτυχε την μείωση του γοήτρου τους και της εμπιστοσύνης που απολάμβαναν από την αθηναϊκή κοινωνία.
Εκμεταλλεύτηκε την απουσία του Κίμωνα το 461 π.Χ. ο οποίος με 4.000 οπλίτες βρίσκονταν στην Μεσσηνία κατά τον Γ΄ Μεσσηνιακό Πόλεμο και κατόρθωσε να περάσει Νόμο στην Εκκλησία του Δήμου με τον οποίον περιορίζονταν σημαντικά οι δικαστικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες του Αρείου Πάγου.
Ο Κίμωνας με την επιστροφή του στην Αθήνα προσπάθησε να ανατρέψει το καθεστώς που είχε εγκαθιδρύσει ο Εφιάλτης, αλλά δεν το κατόρθωσε. Σε αυτό συνετέλεσε και η αποτυχία του στις επιχειρήσεις της Μεσσηνίας, αποτυχία η οποία μείωσε το γόητρό του στην αθηναϊκή κοινωνία και το 461 π.Χ. ο Κίμωνας εξοστρακίστηκε και αυτός.
Έτσι επικράτησαν οι μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, αλλά λίγο αργότερα την ίδια χρονιά (461π.Χ.) δολοφονήθηκε και ο ίδιος (από ανθρώπους των Αριστοκρατών, σύμφωνα με την Ιστορία). Τη θέση του στην ηγεσία της Δημοκρατικής Παράταξης πήρε ο Περικλής, στον οποίον πιστώθηκαν πολλές από τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, λόγω κυρίως της προσφοράς του στην ανάδειξη της Αθήνας σαν ναυτική δύναμη στο Αιγαίο και γενικότερα την συνολική προσφορά του τον 5ο αιώνα π.Χ. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τον χαρακτηρισμό ενός άσχημου ονείρου ως «εφιάλτη» τον χρωστάμε σε αυτόν, τον πολιτικό Εφιάλτη και όχι στον προδότη των Θερμοπυλών.
Όπως μας παραθέτει η Ιστορία λόγω των δικαστικών διώξεων και των μεταρρυθμίσεών του οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον έβλεπαν ως κακό όνειρο στον ύπνο τους.
Η άλλη άποψη για τον πολιτικό Εφιάλτη
Μπορεί να παρουσιάζεται ως εκφραστής της Δημοκρατικής Παράταξης και μέντορας του Περικλή, υπάρχουν όμως και κάποιοι που στηριζόμενοι σε ιστορικά στοιχεία της εποχής, διαφωνούν.
Αυτοί θεωρούν ότι ο Εφιάλτης δεν ήταν ηγέτης του δημοκρατικού κόμματος, όπως προσπαθούν να τον παρουσιάσουν, αλλά ήταν ο ηγέτης ενός κινήματος το οποίο φιλοδοξούσε να καταλύσει την εξουσία των ευγενών γαιοκτημόνων της εποχής.
Σε αυτό συνηγορούν τα στοιχεία που έχουμε, μέσα από τα οποία γνωρίζουμε ότι και τα δύο κόμματα της εποχής, ολιγαρχικό και δημοκρατικό, ανήκαν στους ευγενείς και πλούσιους των Αθηνών.
Εκπροσωπούσαν τις δύο τάσεις μέσα στην κοινωνία, οι μεν ολιγαρχικοί ήθελαν την κατάργηση του καθεστώτος ισονομίας του Κλεισθένη, την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων από τον λαό και την εγκαθίδρυση ολιγαρχικού καθεστώτος, αντιθέτως οι δημοκρατικοί ήθελαν την διατήρηση του καθεστώτος Κλεισθένη και την συμμετοχή του λαού δια της ψήφου του στην εκλογή και κυρίως στον έλεγχο των αρχόντων της Πόλης.
Όσοι διαφωνούν με τον «δημοκράτη» Εφιάλτη θεωρούν ότι η παρουσίασή του ως αρχηγού του Δημοκρατικού Κόμματος φαίνεται ότι είναι τεχνητή γιατί ως διάδοχος του Σόλωνα και του Θεμιστοκλή θα έπρεπε να είναι ευγενής, πλούσιος και να κατάγεται από γνωστή οικογένεια, ενώ δεν γνωρίζουμε ούτε τον Δήμο που γεννήθηκε και η οικογένειά του ήταν πάμφτωχη.
Κάποιοι οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι κατάγονταν από εύπορη οικογένεια, λόγω της υψηλής παιδείας του Εφιάλτη και πως απλά η οικογένειά του έχασε κάποια στιγμή την περιουσία της.
Σύμφωνα πάντα με τους αρνητές του «δημοκράτη» Εφιάλτη, αφού δεν μπόρεσαν να τεκμηριώσουν με απόλυτη βεβαιότητα την καταγωγή του, τον παρουσίασαν άλλοι ως συνεργάτη του Θεμιστοκλή πρώτα, και άλλοι του Περικλή στην συνέχεια.
Διαφορές με το σήμερα
Όποια άποψη από τις δύο και να ισχύει, το γεγονός είναι ότι το πολίτευμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας δεν γεννήθηκε από την μία ημέρα στην άλλη. Ήταν προϊόν συνεχών ζυμώσεων και πήρε την τελική του μορφή μέσα από πολέμους, αντιζηλίες, πολιτικές διαμάχες, εξοστρακισμούς και δολοφονίες, και το πλέον σίγουρο είναι ότι δεν έχει καμία σχέση με τον κοινοβουλευτισμό που έχουμε σήμερα.
Απόδειξη γι’ αυτό είναι το ότι ένας άνθρωπος άσημος και φτωχός σαν τον Εφιάλτη, άσχετα με τις πολιτικές του καταβολές, έγραψε Ιστορία σε μία από τις ισχυρότερες Πόλεις-Κράτη της Αρχαίας Ελλάδος, κάτι το οποίο είναι ανέφικτο σήμερα.
Ο Αισχύλος αποκαθιστά την φήμη του Αρείου Πάγου
Η ειρωνεία είναι ότι λίγα χρόνια μετά τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, τους Νόμους του σε βάρος του Αρείου Πάγου και τον θάνατό του, το 458 π.Χ., οι Αθηναίοι διδάχθηκαν την «Ορέστεια» του Αισχύλου. Σε αυτό το έργο του μεγάλου μας τραγωδού, αποκαθίσταται το κύρος του Αρείου Πάγου ο οποίος παρουσιάζεται ως το Ανώτατο Δικαστήριο που είναι αδιάφθορο και, το κυριότερο φυλάττει το Δίκαιο του Αίματος. Αυτό το Δίκαιο θεωρούνταν ως η βάση κάθε Δικαίου και Πολιτειακής Τάξης (τι έχουν άραγε να πουν οι σημερινοί δημοκράτες;). Με το έργο του Αισχύλου προβλήθηκε ο Άρειος Πάγος ως η βάση κάθε Δικαίου στην Αθηναϊκή Δημοκρατία.