γράφει ο Κωνσταντίνος Μποβιάτσος
Πριν από σαράντα ένα χρόνια, στις 3 Μαρτίου 1983, έφυγε από τη ζωή μια μορφή του Ευρωπαϊκού λαϊκού πολιτισμού του εικοστού αιώνα, που ακόμη και σήμερα στο Βέλγιο, θεωρείται ένα είδος πατέρα της πατρίδας. Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχουν πολλαπλασιαστεί οι αναθεματισμοί και οι κατάρες κατά του Hergé, του σχεδιαστή που το 1929 δημιούργησε τη φιγούρα με το τσουλούφι, τον Tintin, έναν από τους πιο διάσημους ήρωες κόμικ όλων των εποχών.
Κατηγορήθηκε ότι ήταν φασίστας, αντιδραστικός, αντισημίτης και «συνεργάτης» (και επίσης κατέληξε στη φυλακή, έστω και για λίγο, στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου). Πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του χρειάστηκε επίσης να αντιμετωπίσει αυτή τη μεταθανάτια κατηγορία για ρατσισμό, μαζί με το αίτημα για την κατάσχεση ενός από τα έργα του, «Ο Tintin στο Κονγκό». Μια καταγγελία που υποβλήθηκε στο Ποινικό Δικαστήριο των Βρυξελλών πριν από κάποια χρόνια από έναν πολίτη του Κονγκό που ζει χρόνια στο Βέλγιο, σύμφωνα με τον οποίο το επεισόδιο της κωμικής σειράς, που κυκλοφόρησε σε ασπρόμαυρες δόσεις μεταξύ Ιουνίου 1930 και Ιουνίου 1931, ήταν ρατσιστικό και θα προσέβαλλε ανοιχτά τους πολίτες της πρώην βελγικής αποικίας. Ένα άλλο «ενοχοποιητικό» απόσπασμα, είναι αυτό στο οποίο φαίνεται μια μαύρη γυναίκα να συμπεριφέρεται με γενναιοδωρία μπροστά στον νεαρό Βέλγο ρεπόρτερ, τον πρωταγωνιστή του κόμικ, και στη συνέχεια να αναφωνεί: «Ο λευκός είναι πραγματικά υπέροχος. Ο λευκός κύριος είναι ένα άτομο με ανώτερες δυνάμεις». Ένας από τους πολλούς δηλητηριασμένους καρπούς της «πολιτικής ορθότητας», αυτόν τον παραλογισμό που ζούμε σήμερα. Βιώνουμε πλέον την τρέλα όσων ισχυρίζονται ότι παρεμβαίνουν με λογοκρισία ακόμη και στον πολιτισμό του παρελθόντος, καθώς και εκείνων που θέλουν να ξαναγράψουν τα παραμύθια των αδελφών Grimm ή το έργο του Δάντη, που στη Θεία Κωμωδία τοποθετεί τον Μωάμεθ στην κόλαση. Αν και γνωρίζοντας τη βαρβαρότητα ενός από τα πιο σκληρά, αδίστακτα και ληστρικά αποικιακά καθεστώτα όλων των εποχών, πρέπει να σκεφτεί κανείς ότι το Βελγικό Κονγκό που αφηγείται ο Hergé, δεν ήταν ακριβώς παράδειγμα αδελφοσύνης μεταξύ των λαών. Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα. Και φυσικά, δεν έλειψαν και οι απαραίτητες «δημοκρατικές» παρεμβάσεις σε διαλόγους και από άλλες ιστορίες του δημιουργού, αλλάζοντας λέξεις , ονόματα, χαρακτηρισμούς!
Ο δημιουργός αυτού του κόμικ, που θα έπρεπε να ήταν απλώς ένα όργανο ψυχαγωγίας για τα παιδιά του Βελγίου, αν και επηρεασμένος από το «πνεύμα των καιρών», είχε πάντα μια δύσκολη ζωή. Και όχι μόνο λόγω των προσωπικών του προβλημάτων, για παράδειγμα της κατάθλιψης που τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή, αναγκάζοντάς τον συχνά σε μεγάλες περιόδους αδράνειας. Γεννημένος το 1907, ο Georges Prosper Remi (το ψευδώνυμο Hergé προέρχεται από τα αντίστροφα αρχικά του: R. G.), εισήλθε στη δημοσιογραφία σε πολύ νεαρή ηλικία και συνεργάστηκε με την εφημερίδα “Le Vingtième Siècle”, μια καθολική, εθνικιστική και αντικομμουνιστική εφημερίδα. Ο Διευθυντής της, ο εθνικιστής Αββάς Abbot Norbert Wallez, ανέθεσε στον Herge να δημιουργήσει ένα ένθετο για παιδιά, το “Le Petit Vingtième”. Και είναι στις σελίδες αυτού του συμπληρώματος που, στις 10 Ιανουαρίου 1929, εμφανίζεται για πρώτη φορά η φιγούρα του Tintin, ενός πολύ νεαρού ρεπόρτερ που ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο παρέα με το σκυλάκι του, ένα λευκό fox terrier, ton Milou.
Η πρώτη περιπέτεια διαδραματίζεται, όχι τυχαία, στη Σοβιετική Ένωση, το «βασίλειο του Σατανά» σύμφωνα με τη δημοφιλή άποψη της εποχής. Μια όχι πολύ ακίνδυνη, αλλά ταυτόχρονα αρκετά ρεαλιστική παρωδία του κομμουνισμού, με χυδαίους αξιωματούχους- αστυνομικούς, σκλαβωμένες μάζες, σκηνές κακοποίησης και δυστυχίας. Είναι λοιπόν ο Tintin δεξιός, ή μάλλον, δεδομένης της περιόδου, φασίστας και ναζιστής; Όχι ακριβώς, αν και σε ένα άλλο επεισόδιο, το “Μυστηριώδες Άστρο”, οι φίλοι του Tintin προέρχονται όλοι από χώρες του Άξονα και εχθροί κατάφωρα των Αμερικανών. Στην πραγματικότητα τα περισσότερα από τα σενάρια του Hergé, δεν είναι διαφορετικά με αυτά της εποχής μας, στα οποία υπάρχει ένας καλός ήρωας που πηγαίνει σε μια περιπέτεια ενάντια στους κακούς. Το σίγουρο είναι πάντως ότι η βιογραφία του Hergé μιλάει ξεκάθαρα. Και ο Βέλγος σχεδιαστής δεν ήταν μόνο σκληρός καθολικός, εθνικιστής και αντικομμουνιστής, αλλά είχε έντονη συμπάθεια για τις διάφορες μορφές φασισμού που καθιερώνονταν σε όλη την Ευρώπη τις δεκαετίες του 1920 και του 1930.
Έπειτα, υπάρχει μια πλέον καθιερωμένη και πολύ σημαντική λεπτομέρεια: ο Léon Degrelle, ένας πρώην πρόσκοπος, ο οποίος αργότερα θα ήταν ο ιδρυτής του βελγικού φασιστικού κόμματος, το REX, προσωπικός φίλος του Hitler και μαχητής στο ανατολικό μέτωπο, επικεφαλής των “SS της Βαλονίας”, μια μεραρχία που έγινε από Βέλγους εθελοντές. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, συμπεριλαμβανομένου ενός βιβλίου που γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από τον ίδιο τον Degrelle, για να δημιουργήσει τη φιγούρα του Tintin ο Georges Remi εμπνεύστηκε απο τον φίλο του και συνομήλικό του, Léon, δημοσιογράφος και ανταποκριτής εκείνη την εποχή. Ο Hergé ποτέ δεν παραδέχτηκε την ταύτιση ανάμεσα στον Tintin και τον Degrelle. Αντίθετα ισχυρίστηκε ότι δημιούργησε τον χαρακτήρα του απλώς επειδή δούλευε σε μια εφημερίδα και στο σχέδιο του είχε ακολουθήσει τις οδηγίες του αφεντικού του, του Αββά Wallez, ο οποίος του είχε ζητήσει έναν νεαρό ήρωα «dans l’esprit catholique», με καθολικό πνεύμα και με ένα μικρό σκυλάκι ως σύντροφο περιπέτειας. Αλλά στον αυτοβιογραφικό τόμο «Tintin, mon copain!»(1), που δημοσιεύτηκε το 1992 στην Ισπανία (όπου κατέφυγε στο τέλος του πολέμου), ο Degrelle όχι μόνο επιβεβαιώνει ότι ενέπνευσε τον χαρακτήρα του Hergé, αλλά για να το αποδείξει δημοσιεύει ιδιωτικές επιστολές. φωτογραφίες και ακόμη και σκίτσα σχεδίων στα οποία ο Tintin φοράει τη στολή των “SS Wallonie”. Μάλιστα σε κάποια συνομιλία μεταξύ τους, πριν τον πόλεμο, ο ίδιος ο Degrelle, «διέταξε» τον φίλο του τον Herge, να τον «αρνηθεί μετά το πέρας του πολέμου, να μην παραδεχθεί ποτέ ότι τον γνώρισε.». Είχε προβλέψει ο Leon, και την έκβαση του πολέμου αλλά και τα αντίποινα των δημοκρατών! Στις 30 Δεκεμβρίου 1975, σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις στην εφημερίδα “La Libre Belgique”, ο Hergé είπε: «Χάρη στον Léon Degrelle ανακάλυψα τα κόμικς». Επιβεβαιώνει λοιπόν αυτό που ισχυρίστηκε ο Βαλλωνός ήρωας στο βιβλίο του,«Tintin, mon copaine». Ο πρωταγωνιστής των κόμικς ήταν πραγματικά το αφεντικό του Rex! Ο Hergé εικονογράφησε επίσης το «L’histoire de la guerre scolaire» του Léon Degrelle, το οποίο πούλησε εξακόσιες χιλιάδες αντίτυπα μόνο το 1931.
Η φήμη όμως του φασίστα σκιτσογράφου τον συνόδευε πάντα και επειδή κατά την περίοδο της γερμανικής εισβολής ο Hergé εργάστηκε για τη “Le Soir”, μια «συνεργατική» εφημερίδα ευθυγραμμισμένη με τους κατακτητές. Αν και περιορίστηκε στο να σχεδιάζει κόμικς, μετά τον πόλεμο συνελήφθη για λίγες μέρες, ενώ η μεγάλης ηλικίας μητέρα του κρατήθηκε στις φυλακές για κάποιους μήνες ως αντίποινα από τους « ελευθερωτές» και ο ίδιος αργότερα συμπεριλήφθηκε στις λίστες των «συνεργατών». ‘Όλα αυτά μέχρι την πλήρη αποκατάστασή του από τον Raymond Leblanc, ήρωα της βελγικής αντίστασης, που έγινε ο εκδότης του, εμπιστευοντάς του τη διεύθυνση του εβδομαδιαίου περιοδικού με τίτλο «Tintin».
Έχοντας ξεπεράσει τη «σκοτεινή» φάση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, για τον «πατέρα» του Tintin οι δεκαετίες του πενήντα και του εξήντα ήταν αυτές της διεθνούς επιτυχίας. Ο μικρός ρεπόρτερ με το τσουλούφι, κατακτά πρώτα το γαλλικό κοινό και μετά εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, τόσο που ο Πρόεδρος De Gaulle είπε αστειευόμενος: «Ο Tintin είναι ο μόνος διεθνής αντίπαλός μου». Οι κατηγορίες για φασισμό και συνεργασία έχουν κάπως ξεχαστεί και ο Hergé δημιουργεί μια πραγματική ομάδα σχεδιαστών (τα Hergé Studios) για να δημιουργήσουν το περιοδικό και σύντομα ο χαρακτήρας του γίνεται και ήρωας κινουμένων σχεδίων. Παρόλα αυτά, το αρρωστημένο και ζοφερό πνεύμα της αριστεράς, συνέχισε να δημιουργεί προβλήματα στον Herge. Μάλιστα έφτασαν και σε σημείο να ασχοληθούν με τις…σεξουαλικές ορέξεις του χάρτινου ήρωα ο οποίος δημιουργήθηκε για να διασκεδάζει παιδιά. Δεν προξενεί εντύπωση κάτι τέτοιο από ανθρώποις αυτής της συγκεκριμένης ιδεολογίας, που βρίσκονται σε έναν πνευματικά ανώμαλο κόσμο.
Αλλά το πραγματικό και αληθινό πνεύμα του Herge, μεταδόθηκε δυνατά στον νεαρό Tintin, ενάντια στις προσταγές του σύγχρονου κόσμου και οι περιπέτειες του θα μας κρατάνε πάντα συντροφιά ,ταξιδεύοντας μας σε κόσμους μακρινούς από την σημερινή παρακμή και την «πολιτικά ορθή» τέχνη. Θα ταξιδεύουμε μακριά και ρομαντικά όπως τα όνειρα των μικρών παιδιών ώστε να παραμείνουμε και εμείς παιδιά. Σε ευχαριστούμε Herge…!