Με το ξεκίνημα του Μακεδονικού αγώνος ο Ίων Δραγούμης είναι αυτός που καθιερώνει πνευματικά τον Ελληνικό Εθνικισμό τον οποίο υπερασπίζεται με πείσμα και πάθος. Ο πρώτος αγωνιστής που έπεσε γι’ αυτή την ιδέα ήταν ο γαμπρός του και πρωτομάρτυρας Παύλος Μελάς. Αντίθετα ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιστορικός αντίπαλος του Δραγούμη αντί της ενδυναμώσεως του Εθνικισμού παίζει με το παιγνίδι των μεγάλων δυνάμεων αλλά και τη μοίρα του Έθνους. Έχει ως προμετωπίδα, ως έμβλημα του τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Ο Ίων Δραγούμης μετά την επανάσταση του 1909 εξακολουθεί να εμφορείται από τις ιδεολογικές θέσεις του Ιωάννη Καποδίστρια που δεν τίποτε άλλο παρά η «Πεφωτισμένη Δεσποτεία».
Ζει, αναπνέει, αγωνίζεται για ένα ελληνοκεντρικό κράτος η παρουσία του οποίου θα βρίσκεται παντού. Αισθάνεται πως μόνο με το Σπαρτιατικό εθνικισμό θα μπορέσει να σωθεί η Ελλάς. Αντίθετα ο Βενιζέλος θεωρεί ότι, με τη διεθνή διπλωματία θα ερχόταν η αναγέννηση του Νεοελληνικού κράτους. Έχουμε λοιπόν δύο πολιτικές θέσεις αυτή της πατριωτικής ηθικής του Ίωνα Δραγούμη και αυτή της διπλωματίας του Ελευθερίου Βενιζέλου. Αυτοί οι δύο πολιτικοί αντίπαλοι ήταν ανώτεροι των συγχρόνων τους και από αυτούς τους δύο, οικοδομείται η παρουσία των ιστορικών κομμάτων του εθνικού διχασμού.
Οι απαρχές του Εθνικού Σοσιαλισμού και του Φιλελευθερισμού
Ο Ίων Δραγούμης οραματίζεται ένα κράτος που ταυτίζεται με το έθνος. Στο εσωτερικό θα ασκείται ισχυρή κοινωνική πολιτική. Η ιδεολογία περί κοινωνική πολιτικής του Ίωνα θα φτάσει στα όρια του εθνικού σοσιαλισμού. Αντίθετα η πολιτική του Βενιζέλου στηρίζεται σε ξένα συμφέροντα ενώ παράλληλα είναι εκπρόσωπος τους στην Ελλάδα. Ο Βενιζέλος βαδίζει το δρόμο της Δημοκρατίας. Κατασκευάζει μεγαλοαστούς και προσπαθεί να εκβιομηχανίσει τη χώρα με προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. Πιστεύει ότι η τάξη των μεγαλοαστών θα είναι αυτή που οδηγήσει τη χώρα στη δημοκρατία, την ελευθερία, και τα πεπρωμένα του Έθνους.
Ο Ίων Δραγούμης, όπως αργότερα ο Δημήτριος Γούναρης, εκπροσωπεί τους μικροαστούς και τους χωρικούς. Αντίθετα ο Ελευθέριος Βενιζέλος τους μεγαλέμπορους και βιομηχάνους δηλαδή την κεφαλαιοκρατία της εποχής. Με λίγα λόγια τον καπιταλισμό. Οι παλαιοί γαιοκτήμονες μετά την απαλλοτρίωση της γης θα μεταβληθούν σε μικροαστούς. Λόγω αντιδράσεως στη μεγαλοαστική πολιτική του Βενιζέλου θα έλθουν περισσότερο κοντά στον εθνικό σοσιαλισμό του Ίωνα Δραγούμη. Πολιτικά θα στεγαστούν στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο.
Έτσι λοιπόν οι μικροί νοικοκυραίοι δηλαδή οι νομιμόφρονες, αυτοί πού βρίσκονται κοντά, δίπλα, στις πολιτικές θέσεις του Ίωνα Δραγούμη, είναι αυτοί που ακολουθούν τις παραδόσεις της φυλής μακριά από προσωπικά συμφέροντα. Θέλουν και επιδιώκουν την υποταγή του κράτους στο Έθνος. Αυτός είναι ο μόνιμος αυτοσκοπός των στελεχών του αντιβενιζελισμού του Δραγούμη. Αργότερα το 1920 θα ενταχθούν και οι εργάτες οι οποίοι εμπνέονται από τις φιλεργατικές θέσεις και αγορεύσεις του Γούναρη.
Αντίθετα η μεγάλη οικονομία βρίσκεται ευθυγραμμισμένη στο βενιζελισμό ο οποίος έχει διοχετευθεί σε ολόκληρο το μηχανισμό του κράτους και διευθύνει τη δημόσια ζωή. Ο βενιζελισμός είναι αυτός ο οποίος ηττάται στη Μικρά Ασία, αλλά το κόστος θα το πληρώσει ο Γούναρης δια τυφεκισμού. Η φανατική και πολιτική έκφραση της βενιζελικής ολιγαρχίας είναι αυτή που οδηγεί το γουναρισμό στο Γουδί. Επίσης η στρατιωτική και οικονομική ομάδα της ηγεσίας του βενιζελισμού προκαλεί τη δολοφονία του Δραγούμη για να επιτύχει την επιβίωση της μετά από αυτή.
Ο Ιωάννης Μεταξάς στα βήματα του Ίωνα Δραγούμη
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετά την εκτέλεση του Δημητρίου Γούναρη και τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη, είναι αυτός που εκφράζει την άνοδο των μεγαλοαστών εις την εξουσία και τον φιλελευθερισμό. Αντίθετα οι πολιτικές θέσεις του Δραγούμη και του Γούναρη (1909) με τις φιλεργατικές θέσεις και αγορεύσεις του στη βουλή, ανοίγουν το δρόμο για τον εθνικό μικροαστικό σοσιαλισμό. Λίγα χρόνια αργότερα τις θέσεις αυτές θα ακολουθήσει ο Ιωάννης Μεταξάς με τον ελληνοκεντρικό σοσιαλισμό του. Ο Βενιζέλος δεν μπορεί να αντιληφθεί τα κοινωνικά προβλήματα του λαού και επιδίδεται στη διπλωματία. Το κράτος του Βενιζέλου αρκείται στο να παρατηρεί τη διακίνηση των ιδιωτικών κεφαλαίων, δίχως καμία εποπτεία.
Αντίθετα για τον Δραγούμη και τον Γούναρη, κράτος σημαίνει παρέμβαση στην οικονομία. Το κοινωνικό κράτος δεν μπορεί να υπάρξει εκεί όπου σημειώνεται η ασυδοσία του κεφαλαίου. Η θέση του Βενιζέλου ότι ο λαός (αστοί) προηγείται της έννοιας του Έθνους, οδηγεί στη δημοκρατία και στον κομμουνισμό. Αντιθέτως οι θέσεις του Ίωνα Δραγούμη ότι, το Έθνος προηγείται του λαού και οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που μπορούν να πραγματοποιηθούν εντός των ορίων του Έθνους, εάν αυτό υποτάσσει την οικονομία, τότε οδηγούν στη συγκρότηση του Εθνικισμού.
Ο Ελληνικός φιλελευθερισμός εκείνης της περιόδου προτεραιότητα είχε την αξιοποίηση της ιδιωτικής οικονομίας και μέσω αυτής να προηγείται το κράτος έναντι του έθνους. Επίσης ο οικονομικός φιλελευθερισμός ήταν προσδεδεμένος με τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων οικονομικά δυνάμεων της δύσης. Αυτός είχα σαν αποτέλεσμα να προβάλλεται ο κοσμοπολιτισμός των μεγαλοαστών σε βάρος των παραδόσεων και του κοινοτισμού.
Αντίθετα ο νεοελληνικός εθνικισμός από τον Ίωνα Δραγούμη και ύστερα μπαίνει στη σφαίρα του σοσιαλισμού. Βέβαια η σύγκρισή του με τον κοσμοπολιτισμό υστερούσε ως αναφορά την σύγκριση τους σε διπλωματικό επίπεδο έναντι των Μεγάλων Δυνάμεων. Όμως δεν σταμάτησε να διατηρεί τις εθνικές παραδόσεις, την αντίδραση του στο φιλελευθερισμό και σε κάθε είδους κοσμοπολιτισμό. Επίσης την αντίδρασή του στο να προηγείται το κράτος έναντι του Έθνους ώστε να δημιουργηθεί, ο εθνικός σοσιαλισμός που ονειρευόταν ο Ίων Δραγούμης.
Η Ελληνοκεντρική νέα γενιά εθνικιστών
Από το 1940 μέχρι το τέλος του συμμοριτοπόλεμου 1949 ο Νεοελληνικός εθνικισμός λαμβάνει έντονο αγωνιστικό χαρακτήρα. Η επίθεση των κομμουνιστών κατά της πατρίδος αντιμετωπίζεται με μία νέα γενιά εθνικιστών η οποία έχοντας ζήσει και γαλουχηθεί με τα νάματα του Εθνικού Καθεστώτος του Ιωάννου Μεταξά, τους νικά στρατιωτικά κατά κράτος. Η γενιά αυτή των νέων εθνικιστών είχε ελληνοκεντρική και προοδευτική τοποθέτηση σύμφωνα με τα φιλεργατικά και μικροαστικά ρεύματα της κεντρικής Ευρώπης.
Ο Νεοελληνικός εθνικισμός έχει απαλλαγεί πλέον από τον συντηρητισμό της προμεταξικής περιόδου με μόνη εξαίρεση τους γραφειοκράτες. Με το τέλος του αγώνα εναντίον των κομμουνιστών και την νίκη των Εθνικών Ενόπλων Δυνάμεων, ο Νεοελληνικός εθνικισμός απαλλάσσεται και από τον αντιβενιζελισμό με τον οποίο είχε αποκτήσει στενή σχέση. Στην νέα δεκαετία του 1950 προσπαθεί να αποτινάξει όλες εκείνες τις θέσεις του έθνους που είναι ενάντια στην ουσία του. Προβληματίζεται με τη νεολαία ιδιαίτερα στο χώρο της μορφώσεώς της αλλά και με την επαγγελματική της απασχόληση. Αναζητεί ένα ιδανικό εκπαιδευτικό σύστημα προκειμένου να προσαρμόσει την παιδεία στις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας και προσπαθεί για την προβολή του κοινωνικού αναδασμού της χώρας. Επίσης και για ολόκληρο τον Ελληνικό λαό ο οποίος μόλις έχει βγει από μία καταστροφική δεκαετία.
Το μέλημα του είναι το πώς θα μπορέσει να επιτύχει όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εξασφάλισης του λαού. Προσπαθεί για την άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου της χώρας και την διάσπαση του μονοπωλιακού χαρακτήρα της οικονομίας όπου αυτός υπάρχει. Αυτά ουσιαστικά είναι τα αιτήματα του Νεοελληνικού εθνικισμού στη νέα δεκαετία. Ο Νεοελληνικός εθνικισμός πλέον αντιμετωπίζει ένα πραγματικά τεράστιο δίλημμα. Πως θα μπορέσει να αντιμετωπίσει και να εξέλθει νικητής στον αγώνα του εναντίον του κομματικού κατεστημένου που λειτουργεί ως ενωμένο μέτωπο για να τον αντιμετωπίσει.
Εάν μπορούσε να αντιμετωπίσει το κομματικό κατεστημένο τότε θα κατόρθωνε να καταστεί μία προοδευτική και κοινωνική δύναμη που θα μπορούσε να προετοιμάσει την Ελλάδα για ένα καλύτερο μέλλον. Η εγκατάλειψη των ιδεολογικών θέσεων του Νεοελληνικού εθνικισμού οδήγησε σε πολιτική αστάθεια και σκεπτικισμό για κάθε μορφής Ελληνικών αξιών. Ο κοινωνικός συντηρητισμός που ακολούθησε δεν είχε παράδοση ούτε εθνική κληρονομιά. Ήταν η «σύγχρονη» μεταπολεμική εξουσία η οποία οδήγησε τον λαό στη δημοκρατία, στην κυριαρχία της οικονομίας και την υποδούλωση του λαού στην νέα τάξη πραγμάτων.
Νίκος Παπαγεωργίου