του Χριστόφορου Βασιλικού
Ο υπαρξιστής φιλόσοφος Κάρλ Γιάσπερς (Karl Jaspers 1883-1969) μίλησε για τις “Αξονικές Εποχές”, με την έννοια ότι υπάρχουν ιστορικές περίοδοι τα γεγονότα των οποίων χρησιμεύουν σαν άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφονται τα χρόνια και οι αιώνες που θα ακολουθήσουν. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα Αξονικής Εποχής, ο Γερμανός φιλόσοφος αναφέρει την χρονική περίοδο μεταξύ 800 π.Χ. και 200 μ.Χ. Στο χρονικό αυτό διάστημα παρουσιάστηκαν και εξελίχθηκαν σε διάφορα μέρη του κόσμου προσωπικότητες, πολιτισμοί και θρησκείες, η δράση και η εξέλιξη των οποίων επηρέασε, αν όχι καθόρισε, ολόκληρη την μετέπειτα ιστορική και πολιτισμική πορεία της ανθρωπότητος.
Συγκεκριμένα, η γένεσις της Φιλοσοφίας και της Αισθητικής στην κλασσική Ελλάδα, η οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πνεύματος στον Ελληνιστικό κόσμο, η ανάπτυξη του Δικαίου και των θεσμών στην Ρώμη, στην ουσία θα δημιουργήσουν τον “Δυτικό πολιτισμό”. Στην Ανατολή και εν συνεχεία στην Ευρώπη, εμφανίζεται και σταδιακά επικρατεί ο Χριστιανισμός. Ο Τίτος Φλάβιος Βεσπασιανός το 70 μ.Χ. καταστρέφει τα Ιεροσόλυμα και αρχίζει η εβραϊκή διασπορά. Στην Περσία, η διδασκαλία του Ζαρατούστρα θεμελιώνει τον Ζωροαστρισμό, που θα επηρεάσει βαθύτατα την εξέλιξη του κόσμου της Ανατολής, θέτοντας τα θεμέλια και τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση του Ισλάμ. Στην νοτιοανατολική Ασία εμφανίζεται ο Βουδισμός, στην Κίνα ο Κομφούκιος με την ηθική διδασκαλία του, ενώ στην Ινδία λαμβάνουν χώρα σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις με έναν αναμορφωμένο Ινδουισμό.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, ότι στην ουσία η κοσμογονική αυτή περίοδος που ο Γιάσπερς ονόμασε “Αξονική Εποχή” είναι κατ’ ουσίαν η βάση του κόσμου όπως τουλάχιστον μας είναι γνωστός ως τις μέρες μας.
Η γέννηση και ο θάνατος ενός πολιτισμού
Εύλογα, όμως, θα διερωτηθεί κάποιος, γιατί ο Γιάσπερς φέρνει αυτό το παράδειγμα, ποια είναι η βαθύτερη ουσία αυτού που ονομάζει “Αξονική Εποχή”. Η Αξονική Εποχή είναι μια σύντομη, σχετικά, ιστορική περίοδος αναστατώσεως η οποία, όμως, δίδει την ώθηση στην εξέλιξη της ιστορίας. Όταν η ορμή των γεγονότων εξαντληθεί και ο αχός καταλαγιάσει, η ιστορία σταθεροποιείται ξανά και συνεχίζει το μυστηριώδες και απρόβλεπτο ταξίδι της προς την αιωνιότητα. Το τέλος, όμως, μιας Αξονικής Εποχής σημαίνει την γέννηση ενός νέου ιστορικού γίγνεσθαι, το οποίο σφυρηλατείται στις φωτιές των περασμένων χρόνων. Μέσα σε αυτό το γίγνεσθαι άνθρωποι, έθνη, πολιτισμοί, κατεστημένα αιώνων φαντάζουν αναλώσιμες ασημαντότητες στον αδηφάγο ρούν της ιστορίας. Άλλοτε θλιβερές αναμνήσεις του σκοτεινού συλλογικού ασυνειδήτου και άλλοτε παράγοντες που καθόρισαν την ροή της ιστορίας.
Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός σε μια πτωτική καμπή
Πιθανότατα τα όσα ζεί ο τόπος μας, αλλά και η Ευρώπη, στα χρόνια της οικονομικής κρίσης να αποτελούν μια ιδιότυπη αξονική εποχή, η οποία θα γεννήσει τους χρόνους, τους ανθρώπους, τις συνειδήσεις και τον πολιτισμό του αύριο, ίσως δε και του μακρινού από εμάς μέλλοντος. Ο ιστορικός χρόνος είναι προφανές πως έχει συμπυκνωθεί εντυπωσιακά. Ο κλονισμός και οι μεταλλάξεις που ήδη εξελίσσονται φαίνεται πως θα είναι τόσο ριζικά, όσο πιθανότατα ολόκληρη η διαδικασία εξελίξεως του νέου Ελληνισμού, από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.
Η σημερινή εποχή φαίνεται πως θα γεννήσει ένα νέο τύπο ανθρώπου. Το να προβλέψει κανείς την καταστροφή της Δυτικής κοινωνίας φάνταζε μέχρι χθές ως ένα ευφυολόγημα. Σήμερα η Δύση φαίνεται να αγκομαχεί προσπαθώντας να ελέγξει το τεχνοκρατικό, οικονομικό, πολιτικό, καταναλωτικό και πολυπολιτισμικό τέρας που η ίδια δημιούργησε. Η Δυτική κοινωνία, θλιβερό κακέκτυπο της οποίας υπήρξε η ελλαδική, κατακρήμνισε όλες τις αξίες, όλα τα ιδανικά τα οποία την χαρακτήριζαν, προκειμένου να πετύχει την οικονομική ευημερία. Διέλυσε την ανάγκη της συλλογικής ύπαρξης η οποία γεννά πολιτισμό. Εξόρισε τον Χριστιανισμό, δημιουργώντας μια ηθική έρημο και ανθρώπους άνευ ουδενός ηθικού υποβάθρου. Θεοποίησε την υπεραφθονία των υλικών αγαθών δημιουργώντας έτσι μια ζούγκλα ασυδοσίας και απληστίας. Κατακρήμνισε σύμβολα, μύθους, ιδανικά, αξίες και παραδόσεις που κράτησαν ζωντανό τον άνθρωπο για αιώνες, και στην θέση τους τοποθέτησε το απόλυτο τίποτα.
Το μέλλον της ελληνικής ιδιαιτερότητας μέσα στην γενική περιδίνηση
Στην πατρίδα μας συντελείται και καθημερινώς επιβεβαιώνεται, όχι προφανώς μια παροδική κρίση, αλλά μια συντελεσμένη καταστροφή. Επίκαιρο αίτημα των καιρών μας είναι τα πρότυπα, τα οποία με το παράδειγμα τους θα εμπνεύσουν ιδεαλισμό σε μια κοινωνία η οποία σαπίζει.
Εύλογα θα θέσει κάποιος το ερώτημα, αν αρκεί μόνον αυτό. Η απάντησις είναι ότι προφανώς δεν αρκεί, αλλά πιστεύουμε ότι αποτελεί έναν οδοδείκτη, πόσο δε μάλλον όταν φαίνεται πως ο μηδενισμός έχει παγιωθεί στην συνείδηση του κοινωνικού συνόλου.
Σήμερα, στον τόπο μας έχουμε ανθρώπους με νευρωτική ψυχή και ενοχική συνείδηση. Ο σημερινός ελληνικός λαός απεχθάνεται τον εαυτό του, γιατί αυτό το οποίο πρόσφατα αντίκρισε δεν μπορεί να το αγαπήσει. Η μαζική υστερία του σημερινού μηδενισμού, είναι νομοτελειακό αποτέλεσμα της μαζικής υστερίας του καταναλωτισμού των προηγουμένων χρονών.
Το αίτημα, και η ζωτική ανάγκη της εποχής μας για ιδεαλισμό, πίστη, εθνική μνήμη και πρότυπα είναι μια επαναστατική πράξη ενάντια σ’ αυτήν ακριβώς την κατακρήμνιση των πάντων. Είναι η επαναστατική απαίτηση των καιρών. Ίσως δε να είναι και η μοναδική απάντηση, η οποία έχει απομείνει στην ήδη συντελεσμένη καταστροφή.
Ως μια αντίδραση σε μια πατρίδα που χάνεται. Ως μια κραυγή πως η Αξονική Εποχή δεν πρέπει να δημιουργήσει έναν κόσμο χωρίς ελληνικά ιδανικά, χωρίς εθνικές παραδόσεις, και χωρίς πίστη στον Χριστό. Γιατί αυτός θα είναι ένας κόσμος που δεν θα υπάρχει η ελπίδα, η ανθρωπιά, η προκοπή, η αγάπη, η συγχώρεση, το αγαθό, το ωραίο και η προοπτική της αιωνιότητος. Θα είναι ένας κόσμος χωρίς πρόσωπο. Αναμφισβήτητα, αυτό θα είναι το ιστορικό τέλος του ανθρώπου και του πολιτισμού του.
από το πρώτο τεύχος του περιοδικού