Η σταδιακή κατάκτηση των Βυζαντινών θεμάτων (Επαρχιών) από τους Τούρκους, αλλά κυρίως η άλωση της πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας Κωνσταντινούπολης ώθησε εκατοντάδες Έλληνες στο να μεταναστεύσουν στις χώρες της Ευρώπης.
Αυτοί με την συμβολή και την συμμετοχή τους στην πολιτιστική ζωή των χωρών στις οποίες εγκαταστάθηκαν συνετέλεσαν τα μέγιστα στην διάδοση του διαχρονικού ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού και είναι ουσιαστικά οι πρωτεργάτες του κινήματος της Αναγέννησης και ως εκ τούτου έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο κίνημα του Φιλελληνισμού που αναπτύχθηκε και κορυφώθηκε κατά τα χρόνια της εθνεγερσίας όπου χιλιάδες νέοι άνθρωποι του πνεύματος, με κύριο εκπρόσωπό τους τον Λόρδο Βύρωνα, αλλά και απλοί άνθρωποι ήρθαν στην Ελλάδα και οι περισσότεροι από αυτούς έδωσαν και την ίδια τους την ζωή θυσία στον βωμό της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Σήμερα που η ατμόσφαιρα στις σχέσεις της χώρας μας με αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γενικά του Δυτικού Κόσμου είναι βαριά, ενδιαφέρον είναι να δούμε πως σκέφτονταν, αλλά κυρίως τι έπρατταν οι Ευρωπαίοι εκείνης της εποχής προς όφελος της υπόθεσης της ελληνικής ελευθερίας.
Τις παραμονές της έκρηξης της επαναστάσεως πολλοί λόγιοι Έλληνες, αλλά και δημοσιογράφοι που δραστηριοποιούνταν κυρίως στην Γαλλία εξέφραζαν την άποψη ότι παρά το ότι η Ρωσία είχε στην διάθεσή της πολλά όπλα, εν τούτοις δεν διέθετε χρήματα και ακόμα και αν καταλάμβανε την Κωνσταντινούπολη δεν θα μπορούσε να διατηρήσει μία αυτοκρατορία με τόσο μεγάλη έκταση.
Αντιθέτως, η Αγγλία ήταν μεγάλη δύναμη, όχι μόνον ναυτική, αλλά και εμπορική που τις ανοίγονταν νέοι εμπορικοί ορίζοντες με την χειραφέτηση των χωρών της Νοτίου Αμερικής. Ήταν όμως σύμμαχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά σίγουρα δεν θα την ευχαριστούσε μία επιρροή της Ρωσίας στους επαναστατημένους Έλληνες με επακόλουθο τον έλεγχο των εμπορικών θαλάσσιων δρόμων της Μεσογείου. Συνεπώς πίστευαν ότι η Ελλάδα έπρεπε να στραφεί προς την Αγγλία.
Πως είδαν οι Γάλλοι τις τουρκικές θηριωδίεςστην Χίο και αλλού
Σημαντικό ρόλο στην άνθηση του Φιλελληνισμού έπαιξε ο γαλλικός Τύπος, κυρίως μετά την καταστροφή της Χίου και την σφαγή και τον εξανδραποδισμό των κατοίκων της.
Οι Ευρωπαίοι ανταποκριτές στην Οδησσό και, κυρίως, στην Κωνσταντινούπολη τα γεγονότα της σφαγής, που σε εμάς είναι εν πολλοίς άγνωστα γιατί αν και υπάρχουν οι πηγές και μάλιστα οι πρωτότυπες, αποκρύπτονται από τους «Έλληνες» κυβερνώντες προς χάριν της Ελληνοτουρκικής «φιλίας».
Από την Οδησσό μεταδίδουν για λογαριασμό των Courier Francais, Gazette de France και Affaires d’ Orient ότι «γυναίκες και νεαρές κοπέλες από την Χίο πωλούνται σε μουσουλμάνους που αφού έχουν προηγουμένως φανατιστεί από τους ιμάμηδες πληρώνουν έως και 300 πιάστρα για να αγοράσουν το θύμα το οποίο ευθύς το σφάζουν επιτόπου για να κερδίσουν μία θέση στον ουρανό».
Ο ανταποκριτής της Courier Francais από την Κωνσταντινούπολη ζητά να τον απαλλάξουν από την οδύνη, όπως χαρακτηριστικά γράφει, της περιγραφής των όσων διαδραματίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη και αναφέρει ότι πολλές γυναίκες αυτοκτονούν και άλλες αρνούνται να λάβουν τροφή ούτως ώστε να πεθάνουν με αυτόν τον τρόπο. Τα ίδια αναφέρουν και πλοίαρχοι ιταλικών πλοίων και η γερμανική «Allgemeine Zeitung» αναφέρει ότι οι πλούσιοι Τούρκοι αγοράζουν τα θύματά τους μόνο και μόνο για να τα σκοτώσουν και συνεχίζει γράφοντας ότι τα παιδιά κάτω των επτά ετών τα οποία ήταν ακατάλληλα προς πώληση δένονται όλα μαζί και ρίχνονται στην θάλασσα από τους Τούρκους για να πνιγούν.
Ο σωτήριος ρόλος που έπαιξαν οι φιλελληνικές οργανώσεις
Αρκετά ήταν τα Ελληνόπουλα τα οποία σώθηκαν από τους Τούρκους λόγω της κινητοποίησης των φιλελληνικών οργανώσεων όλων των χωρών της Δύσης, κυρίως της Γαλλίας. Οι οργανώσεις αυτές εξαγόραζαν τα ορφανά παιδιά από τους Τούρκους και στην συνέχεια τα μετέφεραν σε πόλεις της Ευρώπης όπου τα σπούδαζαν σε ειδικά σχολεία, κυρίως στην Βασιλεία της Ελβετίας και το Μόναχο. Από αυτά τα ορφανά παιδιά έχουμε πολλές και συγκλονιστικές μαρτυρίες για τα δραματικά γεγονότα της εποχής που δημοσιεύτηκαν στον περιοδικό τύπο της Γαλλίας και συνέβαλαν τα μέγιστα στην διόγκωση του φιλελληνικού κινήματος στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Αργότερα το ίδιο έπραξαν και με τα ορφανά από το Μεσολόγγι μετά την πτώση του.
Το αξιομνημόνευτο είναι ότι αυτές οι φιλελληνικές οργανώσεις φρόντιζαν τα παιδιά να λαμβάνουν παιδεία βασισμένη στην ελληνική παράδοση ώστε στο μέλλον να γίνουν χρήσιμοι πολίτες της ελεύθερης Ελλάδας. Οι περιγραφές των ωμοτήτων που διέπραξαν οι Τούρκοι, όχι μόνον στην Χίο, ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, τα ηρωικά κατορθώματα των επαναστατημένων Ελλήνων, αλλά και η αγάπη των περισσοτέρων ανθρώπων του πνεύματος για την κλασική Ελλάδα γιγάντωσαν το κίνημα του Φιλελληνισμού.
Οι βαθιές ρίζες του κινήματος στην Γερμανία και οι τέσσερις περίοδοί του
Στην Γερμανία ο Φιλελληνισμός αναπτύχθηκε πολύ νωρίτερα Όταν οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν για την ελευθερία τους η Γερμανία ήταν χωρισμένη σε κρατίδια και ηγεμονίες. Ο γερμανικός λαός ποθούσε την ένωσή του και αυτό τον ωθούσε να βλέπει με ακόμα μεγαλύτερη συμπάθεια τον αγώνα των Ελλήνων.
Οι σχέσεις των Γερμανών όμως με την Ελλάδα και τον πολιτισμό της είχαν ξεκινήσει τρεις αιώνες νωρίτερα. Από τον 16ο αιώνα στο πανεπιστήμιο της Τυβίγγης στο τμήμα των ανθρωπιστικών σπουδών είχαν ενταχθεί τα ελληνικά. Όταν ξέσπασε η επανάσταση το πανεπιστήμιο έστειλε τον Stephan Gerlach για να μελετήσει τις συνθήκες που επικρατούσαν, τότε άρχισαν να γράφονται άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες τα οποία ήταν αναφανδόν υπέρ της ελληνικής υπόθεσης.
Η αρχαία ελληνική γραμματεία κυκλοφόρησε ευρέως και έγιναν και πολλές νέες μεταφράσεις. Οι Γερμανοί λόγιοι δεν αφήνουν έξω από τα λογοτεχνικά και πολιτιστικά τους ενδιαφέροντα την Ελλάδα και ήδη από το 1490 Βοημοί λόγιοι επισκέπτονται την κατεχόμενη από τους Τούρκους Ελλάδα και μιλούν με θαυμασμό για τον πολιτισμό και τα μνημεία της. Ο γερμανικός φιλελληνισμός της πρώτης περιόδου ξεπήδησε από την αγάπη των Γερμανών για τους τότε Έλληνες που σαν Χριστιανοί βρίσκονταν κάτω από την τουρκική σκλαβιά και της δεύτερης περιόδου από τον πόθο των Γερμανών να γνωρίσουν τις εικαστικές τέχνες την ποίηση και γενικώτερα όλον τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Τα χρονικά όρια των δύο αυτών περιόδων είναι δυσδιάκριτα μεταξύ τους αλλά ξεκινούν από το 1490 περίπου και τελειώνουν το 1770, όπου μετά τα Ορλωφικά και την υπερίσχυση των Τούρκων στην ξηρά παρά την καταστροφή που υπέστη ο στόλος τους από τους Ρώσους, ξεκινά η τρίτη και ουσιαστικότερη περίοδος του γερμανικού φιλελληνισμού και πλέον γίνονται αναφορές στην Ελλάδα εκείνης της εποχής. Ποιητές σαν αρχαίοι βάρδοι εξυμνούν τα κατορθώματα των Ελλήνων αγωνιστών και περιηγητές μεταφέρουν τις εντυπώσεις τους από την ορεινή και νησιωτική χώρα.
Μπορεί αυτή η τρίτη περίοδος να είναι η ουσιαστικότερη περίοδος του Φιλελληνισμού γιατί μέσω της εξύμνησης των ηρωικών κατορθωμάτων μας, εισάγει την Γερμανία και την Ευρώπη γενικώτερα από τον λεγόμενο ιδεαλιστικό Φιλελληνισμό στον ρεαλιστικό, αλλά η σημαντικότερη είναι η τέταρτη περίοδος που ξεκινά από τον ξεσηκωμό των Ελλήνων το 1821 έως την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας και την δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους, όπου οι Γερμανοί λόγιοι και περιηγητές εντρυφούσαν πλέον στην Δημοτική μας μουσική και την Λαϊκή Παράδοση.
Φυσικά μπορεί στην Γαλλία και την Γερμανία το κίνημα του Φιλελληνισμού να ήταν αρκετά ισχυρό αυτό όμως δεν σημαίνει ότι υστερούσε στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Μεγάλο ρόλο στην διεθνή ανάπτυξη του κινήματος εκτός από τα πολεμικά κατορθώματα των Ελλήνων και τις βαρβαρότητες των Τούρκων έπαιξαν και τα κείμενα του Ρήγα Φεραίου καθώς και Αδαμάντιου Κοραή.
Επίλογος
Ο Φιλελληνισμός ήταν ένα κίνημα το οποίο αναπτύχθηκε λόγω του σεβασμού των Ευρωπαίων και των Δυτικών γενικώτερα στον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό και στην Ιστορία της χώρας μας και έκανε τους ηγέτες πολλών χωρών να δουν «με άλλο μάτι» τον αγώνα των προγόνων μας σε εποχές που δεν προσφέρονταν για εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και που μεσουρανούσε η Ιερά Συμμαχία.
Το κίνημα είχε συνέχεια και δεν έσβησε με την ανακήρυξη του Νέου Ελληνικού Κράτους, αλλά τροφοδότησε με εθελοντές το μέτωπο των Βαλκανικών Πολέμων και με ανθρωπιστικές φιλανθρωπικές οργανώσεις κυρίως από τις ΗΠΑ που περιέθαλπαν επιζώντες από την τουρκική θηριωδία.
Φυσικά όλα αυτά, όταν οι Έλληνες όχι μόνον είχαν πολιτισμό, αλλά αγωνίζονταν μέχρι θανάτου για να διατηρήσουν την ελευθερία τους. Αλλά και οι ευρωπαϊκοί λαοί διέπονταν από παραδοσιακές αξίες.
Γιάννης Δράκος
δημοσιεύθηκε στο 3ο τεύχος του περιοδικού ΑΝΑΚΤΗΣΗ